Türkiye'de basın bastırıldı

• AKP döneminde en az 894 gazeteci tutuklandı, medya tekelleşti ve sansür yasallaştı. Türkiye, Basın Özgürlüğü Endeksi'nde 165. sıraya geriledi. 

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda 1993'te alınan karar üzerine 3 Mayıs, tüm dünyada Dünya Basın Özgürlüğü Günü ilan edildi. Gazetecilerin en çok hak ihlali yaşadığı ülkelerin başında ise Türkiye geliyor. Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler'in (RSF) hazırladığı 2023 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi'ne göre; Türkiye, 180 ülke içerisinde 165'inci sırada. Özgür Basın'a yönelik gözaltı ve tutuklama furyasının ardından Türkiye, “sorunlu” kategoriden “vahim” kategorisine geriledi. Rapora göre Türkiye'de ulusal medyanın yüzde 90'ı hükümet kontrolünde. 

894 gazeteci tutuklandı

AKP iktidara geldiği 2002'den bu yana en az 894 gazeteci tutuklandı. 2024'ün ilk 4 ayında ise 8 gazeteci tutuklandı. Dicle Fırat Gazeteciler Derneği (DFG) verilerine göre; şu an cezaevlerinde 45 gazeteci tutuluyor, yüzlerce gazeteci ise yaptıkları haberler nedeniyle yargılanmaya devam ediyor. 

 

 

Gazeteciler katledildi

AKP döneminde birçok gazeteci hedef gösterilmelerinden kaynaklı ya şiddete uğradı ya da katledildi. Agos Gazetesi Genel Yayın Yönetmeni Hrant Dink, Azadiya Welat gazetesi dağıtımcısı Metin Alataş, Bandırma Güney Marmara Yaşam Gazetesi sahibi İsmail Cihan Hayırsever, Kocaeli Ses Gazetesi sahibi Göngür Arslan, Azadiya Welat editörü Rohat Aktaş, Azadiya Welat dağıtımcısı Kadri Bağdu, Devrimci Hareket Dergisi yazarı Önder Babat ve Yürüyüş Dergisi dağıtımcısı Engin Ceber farklı tarihlerde katledildi. 

Medya iktidar tekelinde

Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı (CİB) 2018’de kuruldu. Başkanlık, yüzlerce gazetecinin basın kartını iptal etti, yüzlerce basın kartı başvurusunu da bekleterek medya çalışanlarının temel haklarını görmezden geldi. AKP, medyayı tekeline almak için birçok yola başvurdu. 2004'te Uzan Grubu'na ait Star TV ve Star gazetesine el konuldu. Buralar Aydın Doğan’a, ardından iktidara yakınlığı ile bilinen Doğuş Grubu'na devredildi. Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) tarafından 2007'de Ciner Grubu'na ait Sabah gazetesi ve ATV'ye el konuldu. ATV ve Sabah gazetesi o dönem genel müdürlüğünü Berat Albayrak’ın yaptığı Çalık Grubu'na devredildi. Doğan Haber Ajansı'nı (DHA ) da bünyesinde bulunduran Doğan Grubu'na 4.8 milyar liralık vergi cezası kesildi. Bu cezanın ardından Doğan Grubu, medya alanında küçülmeye başladı ve 2011'de Milliyet ve Vatan gazeteleri Demirören-Karacan ortaklığına satıldı. Karacan Grubu'nun ortaklıktan çekilmesi ile iki gazete de Demirören Grubu'nun eline geçmiş oldu. 2018'de ise Doğan Medya'nın elinde bulunan tüm gazete ve televizyonlar, Demirören Grubu'na sattırıldı.

 

 

İstemediklerini kapattı

AKP, tekeline alamadığı medyayı ise baskı altına almaya devam etti. OHAL döneminde çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile aralarında Dicle Haber Ajansı (DİHA), JINHA, Özgür Gündem, TV 10, İMC ve Hayat TV gibi basın kuruluşlarının bulunduğu toplam 16 televizyon, 3 haber ajansı, 23 radyo, 45 gazete, 15 dergi, 29 yayınevi ve dağıtım kanalı kapatıldı. Kapatılan medya kurumlarının tüm mal varlıklarına el konuldu. 2017'de çıkarılan KHK'ler ile Dihaber, Gazete Şûjin ve Rojeva Medya kapatıldı. Özgürlükçü Demokrasi Gazetesi ve Gün Matbaa'ya kayyum atandı. OHAL sonrasında dönem dönem çıkarılan KHK'ler ile birlikte toplamda 170 medya kuruluşu kapatıldı. Fethullah Gülen Grubu'na ait medya organlarının hak ve lisansları ile vericilerinin tamamı daha sonra iktidara yakın Turkuvaz Medya Grubu'na devredildi.

Para cezalarıyla yıldırma

İktidar, diğer muhalif gazete ve televizyonları ekran karartma, para cezaları ve ilan yasaklarıyla sindirmeye çalıştı. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), AKP döneminde düzenleyici-denetleyici bir kurum niteliğinden çıkarak, muhalif kanallara karşı bir silah haline geldi. 2023'te kanallara yönelik 570 ceza kararı verildi. Yine 2022 yılı RTÜK karnesine göre Halk TV, TELE1, KRT, Fox ve Flash TV'ye toplamda 17 milyon 335 bin TL ceza verildi. Basın İlan Kurumu (BİK) eliyle Evrensel ve Birgün gibi muhalif gazeteler susturulmak istendi. BİK, bu gazetelere uzun yıllardır ilan vermeyip sindirerek kapatmaya çalıştı. 

 

 

Sosyal medyaya sansür

Yazılı ve görsel yayınların ardından sıra sanal medyaya geldi. Sanal medya platformları yeni dönemde sansür ve erişim engellerinden nasibini aldı. İfade Özgürlüğü Derneği'nin EngelliWeb raporuna göre; 2022'de toplam 6 bin 528 haber erişime engellendi, 5 bin 388 haber yayından çıkartıldı ve sansürlendi. 2006-2023 yılları arasında ise 616 bin 239 içerik ile 712 bin 558 web sitesine erişim engeli getirildi. Özgür Basın geleninden gelen ajans ve gazetelerin siteleri birçok kez erişime engellendi. 

Meclis'te 29 Temmuz 2020’de kabul edilen "İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Yasa"nın bazı maddeleri, 1 Ekim 2020’de yürürlüğe girdi. Buna göre; 1 milyondan fazla kullanıcısı olan sanal ağ sağlayıcılarının Türkiye’de temsilci bulundurması zorunlu hale getirildi. Yasa kapsamında ayrıca Türkiye’de temsilcilik açmayanlara, para cezasından reklam yasağına uzanan ve bant daraltılması ile sonuçlanabilecek kademeli yaptırımlar getirildi. 

Sansür yasallaştı

AKP iktidarının basın özgürlüğüne son darbesi ise 18 Ekim 2022'de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Dezenformasyon Yasası" oldu. Gazetecililerin "sansür yasası" olarak tanımladığı yasanın yürürlüğe girmesi sonrası haber alma hakkı ve ifade özgürlüğünde kökten değişikliğe gidildi. Yasayla birlikte Türk Ceza Kanunu’na "Yanıltıcı bilgiyi alenen yayma" diye yeni bir suç eklendi. İdari tedbirler arasında medya kuruşlarına para cezası ve sanal medya ağlarına bant daraltma yaptırımı; "Yanıltıcı bilgi" olduğu öne sürülen haber veya sanal medya paylaşımlarını beğenen kişilere de "yanıltıcı bilgiyi alenen yayma" iddiasıyla hapis cezası verilmeye başlandı. 6 Şubat'ta yaşanan Mereş merkezli depremler sonrası yıkıma dair haber yapan gazeteciler hakkında açılan soruşturma ve davalar halen devam ediyor.  TOLGA GÜNEY / MA-İZMİR